વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના 9 વર્ષના કાર્યકાળમાં બજેટમાં કેટલો બદલાવ, જાણો તમામ પ્રકારના ફેરફાર

નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ 1 ફેબ્રુઆરી, 2023ના રોજ કેન્દ્રીય બજેટ (બજેટ 2023) રજૂ કરશે. કેન્દ્રની નરેન્દ્ર મોદી સરકારનું આ છેલ્લું પૂર્ણ બજેટ હશે. 2024ની લોકસભા ચૂંટણી બાદ કેન્દ્રમાં રચાનારી નવી સરકાર નાણાકીય વર્ષ 2024-25 માટે સંપૂર્ણ બજેટ રજૂ કરશે. 2014માં નરેન્દ્ર મોદી દેશના વડાપ્રધાન બન્યા ત્યારથી કેન્દ્રીય બજેટમાં ઘણા ફેરફારો જોવા મળ્યા છે. આ પરિવર્તનની પ્રોસેસ પૂર્વ નાણામંત્રી અરુણ જેટલીએ શરૂ કરી હતી. નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણે આ સીરીઝને આગળ વધારી. આ પ્રોસેસ હજી પૂરી થઈ નથી. છેલ્લા 9 વર્ષમાં બજેટમાં કયા ફેરફારો થયા છે, રેલવે બજેટ કેન્દ્રીય બજેટનો ભાગ ક્યારે બન્યું, બજેટ દસ્તાવેજો માટે બાયફ્રેસનો ઉપયોગ ક્યારે બંધ થયો? ચાલો આ પ્રશ્નોના જવાબો શોધવાનો પ્રયાસ કરીએ.

1. બજેટ રજૂ કરવાની તારીખ બદલાઈ
ફેબ્રુઆરીની છેલ્લી તારીખે કેન્દ્રીય બજેટ રજૂ કરવાની પરંપરા 2016 સુધી ચાલુ રહી. 2017માં આ પરંપરાને બ્રેક મળ્યો. ભૂતપૂર્વ નાણાપ્રધાન અરુણ જેટલીએ પહેલી વાર 2017માં 1 ફેબ્રુઆરીએ બજેટ રજૂ કર્યું હતું. ત્યારથી કેન્દ્રીય બજેટ દર વર્ષે પહેલી ફેબ્રુઆરીએ રજૂ કરવામાં આવે છે. આ વર્ષે પણ નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ 1 ફેબ્રુઆરીએ બજેટ રજૂ કરશે. ખરેખર ભારતમાં નાણાકીય વર્ષ એપ્રિલથી શરૂ થાય છે અને માર્ચમાં સમાપ્ત થાય છે. 1 ફેબ્રુઆરીએ બજેટ રજૂ કરીને, સરકાર પાસે બજેટ પ્રસ્તાવ અને ફાઇનાન્સ બિલ પસાર કરવા માટે 31 માર્ચ સુધીનો સમય છે. આ દરમિયાન સંસદના બંને ગૃહોમાં બજેટ પર વ્યાપક ચર્ચા બાદ તેને પસાર કરવામાં આવે છે. આ સાથે તે 1 એપ્રિલથી અમલમાં આવશે.

2. રેલ બજેટ કેન્દ્રીય બજેટનો ભાગ બન્યું
2016 પહેલા રેલ બજેટ દર વર્ષે કેન્દ્રીય બજેટ પહેલા રજૂ કરવામાં આવતું હતું. સામાન્ય રીતે તે કેન્દ્રીય બજેટના બે દિવસ પહેલા રજૂ કરવામાં આવતું હતું. રેલ્વે મંત્રી તેની રજૂઆત કરતા હતા. આ પરંપરા લાંબા સમયથી ચાલી રહી હતી. પરંતુ, કેન્દ્રમાં નરેન્દ્ર મોદીની સરકાર બન્યા બાદ આ પરંપરા બંધ થઈ ગઈ હતી. વર્ષ 2016માં અરુણ જેટલીએ રજૂ કરેલા કેન્દ્રીય બજેટમાં રેલવે બજેટનો સમાવેશ થાય છે. ત્યારથી, દર વર્ષે રેલવેના ખર્ચ અને આવકની વિગતો કેન્દ્રીય બજેટમાં જ સામેલ કરવામાં આવે છે. રેલવે માટે ફાળવણીનો પ્રસ્તાવ પણ કેન્દ્રીય બજેટમાં સામેલ છે.

3. આર્થિક સર્વેની તારીખમાં ફેરફાર
આર્થિક સર્વે દર વર્ષે કેન્દ્રીય બજેટ પહેલા રજૂ કરવામાં આવે છે. તેથી બજેટ રજૂ કરવાની તારીખમાં ફેરફાર સાથે તેની તારીખ પણ બદલાઈ ગઈ. હવે તે બજેટના એક દિવસ પહેલા જ રજૂ કરવામાં આવે છે. આ વખતે પણ તેને 31 જાન્યુઆરીએ રજૂ કરવામાં આવશે. બજેટ સત્ર 31 જાન્યુઆરીથી શરૂ થશે. તે જ દિવસે સંસદમાં આર્થિક સર્વેક્ષણ રજૂ કરવામાં આવશે. મુખ્ય આર્થિક સલાહકાર આર્થિક સર્વે તૈયાર કરે છે. નાણામંત્રી દ્વારા સંસદમાં રજૂ કરવામાં આવે છે. તેમાં ચાલુ નાણાકીય વર્ષમાં સરકારની ઉપલબ્ધિઓની માહિતી છે.

5. હલવા વિધિની પરંપરા પણ સમાપ્ત થાય છે
વર્ષ 2020માં હલવા સમારોહની પરંપરાને પણ બ્રેક લાગી છે. તેનું મુખ્ય કારણ કોરોના મહામારી હોવાનું માનવામાં આવે છે. અગાઉ નોર્થ બ્લોક (નાણા મંત્રાલય)માં હલવા સમારોહનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. આ સમારોહમાં નાણામંત્રી પોતે હાજર રહ્યા હતા. ખીર બનાવ્યા બાદ તેને ત્યાં હાજર તમામ લોકોને વહેંચવામાં આવી હતી. જે બાદ બજેટ ડોક્યુમેન્ટની પ્રિન્ટીંગની કામગીરી શરૂ કરવામાં આવી હતી. હલવા સમારંભને સમગ્ર બજેટ પ્રક્રિયાનો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ માનવામાં આવતો હતો.

આ પણ વાંચો - Budget 2023: આ કેન્દ્રીય બજેટ આગામી 25 વર્ષ માટે તૈયાર કરશે ભારતનો પાયો