Budget 2024-25: જાણો બજેટ કોણ રજૂ કરે છે અને કેવી રીતે થાય છે તૈયાર?

નાણાકીય વર્ષ 2024-25 માટે પૂરક બજેટ (બજેટ 2024) માટે માત્ર 3 દિવસ બાકી છે અને નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ તેને 23 જુલાઈએ સંસદમાં રજૂ કરશે. નાણામંત્રી તરીકે તેઓ સતત સાતમું બજેટ રજૂ કરશે. હલવા સેરેમની સાથે એ વાતની પુષ્ટિ થઈ ગઈ છે કે બજેટ સંપૂર્ણપણે તૈયાર છે. પરંતુ શું તમે જાણો છો કે બજેટ દસ્તાવેજ શું છે અને તે કેવી રીતે અને ક્યાં તૈયાર થાય છે?

10 દિવસની જેલ!

દેશનું બજેટ અત્યંત સિક્રેટ હોય છે અને આ દસ્તાવેજ (બજેટ ડોક્યુમેન્ટ) તૈયાર કરતી વખતે તેમાં સામેલ અધિકારીઓ અને કર્મચારીઓ ચુસ્ત બંદોબસ્તમાં રહે છે. ખાસ વાત એ છે કે આ અધિકારીઓ અને કર્મચારીઓ સંસદમાં બજેટ રજૂ થવાના 10 દિવસ પહેલા જ દુનિયાથી ડિસ્કનેક્ટ થઈ જાય છે. હા, આ લોકો 10 દિવસ સુધી પોતાના ઘર કે આખી દુનિયાથી અજાણ રહે છે. અત્યારે નાણા મંત્રાલયના નોર્થ બ્લોકમાં લોકડાઉન જેવું છે. જો આપણે આ દિવસોને મિનિટમાં ફેરવીએ અને ઉમેરીએ તો તે 14,400 મિનિટ બને છે. એટલે કે જે અધિકારીઓ બજેટને અંતિમ સ્વરૂપ આપે છે તેઓ 14,400 મિનિટ સુધી કેદમાં રહે છે. બજેટની તૈયારી દરમિયાન નાણામંત્રીના ખૂબ જ વરિષ્ઠ અને વિશ્વાસુ અધિકારીઓને જ ઘરે જવા દેવામાં આવે છે.

સારવાર માટે પણ ના જઈ શકો

આ એટલા માટે છે કે જો કોઈ કર્મચારી બીમાર પડે તો તેને સ્થળ પર જ તબીબી સુવિધા પૂરી પાડી શકાય. આ એ હકીકતનું ઉદાહરણ છે કે દેશનું બજેટ તૈયાર કરવું એ સરળ કાર્ય નથી, પરંતુ દરેક વિગત પર અત્યંત સાવધાની સાથે નજર રાખવામાં આવે છે, જેથી દેશના બજેટને લગતી માહિતી સંપૂર્ણ રીતે ગોપનીય રહે.

અવર-જવર પર સંપૂર્ણ પ્રતિબંધ

બજેટ દસ્તાવેજ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ દસ્તાવેજ છે અને તેની તૈયારીથી લઈને પ્રિન્ટિંગ સુધી તે કડક સુરક્ષા હેઠળ છે. દર વર્ષે પણ બજેટ બનાવતા પહેલા નોર્થ બ્લોક સ્થિત મંત્રાલયની ઓફિસમાં બહારના લોકો અને મીડિયાના પ્રવેશ પર સંપૂર્ણ પ્રતિબંધ છે. વાસ્તવમાં, ઓફિશિયલ સિક્રેટ એક્ટ મુજબ, બજેટ દસ્તાવેજ સંસદમાં રજૂ ન થાય ત્યાં સુધી એક પ્રકારનો ગુપ્તચર દસ્તાવેજ છે. જો બજેટ સંબંધિત કોઈપણ માહિતી લીક થશે તો તેના માટે જવાબદારો સામે કડક કાર્યવાહી થઈ શકે છે. તેથી, બજેટ સંસદમાં રજૂ ન થાય ત્યાં સુધી લોકોથી છુપાવવામાં આવે છે.

ક્યાં થાય છે બજેટ પ્રિન્ટ?

બજેટના ઈતિહાસ પર નજર કરીએ તો વર્ષ 1950 સુધી બજેટ દસ્તાવેજ રાષ્ટ્રપતિ ભવન સ્થિત પ્રેસમાં છપાતા હતા, પરંતુ એક વખત બજેટનો કેટલોક હિસ્સો ત્યાંથી લીક થઈ ગયો હતો, ત્યારબાદ તે અહીં સ્થિત સરકારી પ્રેસમાં છપાવવા લાગ્યો હતો. મિન્ટો રોડ. પરંતુ, પાછળથી વર્ષ 1980 થી, નોર્થ બ્લોક સ્થિત પ્રેસમાં બજેટ છાપવાનું શરૂ થયું. બજેટ તૈયાર કરતા પહેલા, એક બ્લુ શીટ તૈયાર કરવામાં આવે છે, જેમાં મુખ્ય આર્થિક ડેટા રાખવામાં આવે છે. તેના આધારે જ બજેટ તૈયાર કરવામાં આવે છે. નાણામંત્રી પણ આ બજેટ શીટ બહાર કાઢી શકતા નથી અને તેની સમગ્ર જવાબદારી મંત્રાલયના સંયુક્ત સચિવ (બજેટ) પર રહે છે.

10 દિવસ પહેલા જ પ્રિન્ટિંગ

સંસદમાં બજેટ રજૂ થાય તેના 10 દિવસ પહેલા તે નાણા મંત્રાલયના ભોંયરામાં સ્થિત પ્રિન્ટિંગ પ્રેસમાં છપાય છે. આ એટલું ગોપનીય કામ છે કે તેની સાથે જોડાયેલા અધિકારીઓ અને કર્મચારીઓ 10 દિવસ સુધી આખી દુનિયાથી કપાઈ જાય છે. આ કામ સાથે જોડાયેલા 100 જેટલા અધિકારીઓ અને કર્મચારીઓને ઘરે પણ જવા દેવામાં આવતા નથી. આ સમય દરમિયાન, જો કોઈ મુલાકાતીનું આવવું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ હોય, તો તેને સુરક્ષા કર્મચારીઓની દેખરેખ હેઠળ અંદર મોકલવામાં આવે છે. દરમિયાન, મોબાઇલ નેટવર્ક સંપૂર્ણપણે અવરોધિત રહે છે અને ટેલિકોમ્યુનિકેશન માટે માત્ર લેન્ડલાઇનનો ઉપયોગ થાય છે.

કર્મચારીઓ માટે સખત દેખરેખ હેઠળ

આ બજેટ પ્રેસ થવાની પ્રોસેસ દરમિયાન નાણા મંત્રાલયમાં મીડિયા સહિત કોઈપણ પ્રકારની વ્યક્તિના પ્રવેશ પર સંપૂર્ણ પ્રતિબંધ છે, જ્યારે મંત્રાલયના કર્મચારીઓ ઓફિસ સિસ્ટમ પર વ્યક્તિગત ઈ-મેલનો ઉપયોગ કરી શકતા નથી. CISF ઉપરાંત, દિલ્હી પોલીસ અને ગુપ્તચર વિભાગના અધિકારીઓ નોર્થ બ્લોકના પ્રવેશ અને બહાર નીકળવાના દરવાજા પર તૈનાત છે. બજેટ બનાવતા અધિકારીઓને મળવા જનારા લોકો પર આ લોકો નજર રાખશે.

આ પણ વાંચો -  Budget Expectations: શિક્ષણ, આરોગ્ય, રિયલ એસ્ટેટ, સ્ટાર્ટઅપ... જાણો બજેટમાંથી કયા સેક્ટરની શું છે અપેક્ષાઓ