India Pakistan: જો ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધમાં મિસાઇલોનો વરસાદ થાય તો કેટલો ખર્ચ થશે? નિષ્ણાતે જણાવ્યું

જમ્મુ-કાશ્મીરના પહેલગામમાં 22 એપ્રિલ, 2025ના રોજ થયેલા આતંકવાદી હુમલાએ ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે તણાવને નવી ઊંચાઈએ પહોંચાડ્યો છે. આ હુમલામાં 26 નિર્દોષ લોકો, મોટાભાગે પર્યટકો, માર્યા ગયા હતા, જેના પગલે ભારતના 140 કરોડ નાગરિકોમાં પાકિસ્તાન સામે કડક કાર્યવાહીની માંગ ઉઠી છે. જો આ તણાવ યુદ્ધમાં પરિણમે અને બંને દેશો વચ્ચે મિસાઈલ હુમલાઓની બારિશ થાય, તો તેનો આર્થિક ખર્ચ કેટલો હશે? નિષ્ણાતોના મંતવ્યો અને વિશ્લેષણો આ મુદ્દે ગંભીર ચેતવણીઓ આપી રહ્યા છે.

પહેલગામ હુમલો અને યુદ્ધની શક્યતા

પહેલગામ હુમલાને ભારતે પાકિસ્તાન પ્રેરિત આતંકવાદી કૃત્ય ગણાવ્યું છે, જેમાં બે પાકિસ્તાની નાગરિકો સામેલ હોવાનો દાવો કરવામાં આવ્યો છે. આ ઘટનાએ ભારતમાં ભારે આક્રોશ ઉભો કર્યો છે, અને લોકો પાકિસ્તાનને "સંપૂર્ણ નાશ" કરવાની માંગ કરી રહ્યા છે. જોકે, આધુનિક યુદ્ધની ટેકનોલોજીમાં પરમાણુ અથવા હાઈડ્રોજન બોમ્બનો ઉપયોગ ટળે છે, પરંતુ અત્યાધુનિક મિસાઈલોનો ઉપયોગ થાય તો શહેરોને ગાઝા જેવી વેરાન જમીનમાં ફેરવવાની ક્ષમતા ધરાવે છે. આવી સ્થિતિમાં, યુદ્ધનો આર્થિક અને માનવીય ખર્ચ અકલ્પનીય હોઈ શકે છે.

નિષ્ણાતોની ચેતવણી: યુદ્ધનો ખર્ચ અને જોખમ

રણનીતિક નિષ્ણાતનું વિશ્લેષણ

રણનીતિક બાબતોના નિષ્ણાત સુશાંત સરીન યુદ્ધના આર્થિક અને વ્યૂહાત્મક ખર્ચ અંગે ચેતવણી આપે છે. તેમણે જણાવ્યું, “જો પરિસ્થિતિ એટલી બગડે કે ભારત અને પાકિસ્તાન એકબીજાના શહેરો પર મિસાઈલ હુમલા શરૂ કરે, તો બંને દેશો નબળા પડી જશે. આવા યુદ્ધમાં અપાર આર્થિક ખર્ચ ઉપરાંત માનવીય નુકસાનનું જોખમ રહેલું છે.” સરીને લોકોને સમજાવવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો કે યુદ્ધ જેવી કાર્યવાહીમાં અનેક જોખમો સામેલ હોય છે, અને તેની કિંમત ખૂબ ઊંચી હોઈ શકે છે.

મિસાઈલ હુમલાઓનો આર્થિક ખર્ચ

ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે મિસાઈલ હુમલાઓના ખર્ચનો અંદાજ ઐતિહાસિક યુદ્ધો અને આધુનિક યુદ્ધ ટેકનોલોજીના આધારે લગાવવામાં આવ્યો છે. X પરની પોસ્ટ્સ અનુસાર, ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધનો દૈનિક ખર્ચ અંદાજે 5,000થી 10,000 કરોડ રૂપિયા હોઈ શકે છે, જે ઐતિહાસિક યુદ્ધો (જેમ કે 1971નું યુદ્ધ અને 1999નું કારગિલ યુદ્ધ)ના ખર્ચને મુદ્રાસ્ફીતિ સાથે સમાયોજિત કરીને ગણવામાં આવ્યો છે. આ ખર્ચમાં નીચેના પાસાઓનો સમાવેશ થાય છે:

મિસાઈલોની કિંમત:

-ભારતની ‘બ્રહ્મોસ’ મિસાઈલની કિંમત લગભગ 24 કરોડ રૂપિયા પ્રતિ યુનિટ છે.

-‘અગ્નિ’ શ્રેણીની બેલિસ્ટિક મિસાઈલો અને ‘પૃથ્વી’ મિસાઈલોનો ખર્ચ પણ દરેક લોન્ચ માટે કરોડોમાં હોઈ શકે છે.

-પાકિસ્તાનની ‘શાહીન’ અને ‘ગૌરી’ મિસાઈલોનો ખર્ચ પણ આવી જ શ્રેણીમાં હોઈ શકે છે, જોકે તેની ટેકનોલોજી ભારતની તુલનામાં ઓછી એડવાન્સ છે.

સૈન્ય સંચાલનનો ખર્ચ:

-યુદ્ધ દરમિયાન ટેન્ક, ફાઈટર જેટ, નૌકાઓ અને અન્ય સૈન્ય સાધનોનો ઉપયોગ, જેમાં ઈંધણ, જાળવણી અને દારૂગોળાનો ખર્ચ સામેલ છે.

-કારગિલ યુદ્ધ દરમિયાન ભારતનો સાપ્તાહિક ખર્ચ અંદાજે 1 અબજ ડોલર (લગભગ 8,300 કરોડ રૂપિયા આજના મૂલ્યે) હતો.

આર્થિક અને પરોક્ષ ખર્ચ:

-યુદ્ધના કારણે વેપાર, પ્રવાસન અને નાણાકીય બજારો પર થતી અસર.

-શહેરો અને ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પર હુમલાઓથી થતું નુકસાન, જેનું પુનર્નિર્માણ કરોડો રૂપિયામાં થઈ શકે છે.

-લાંબા સમયના યુદ્ધનો ખર્ચ દરરોજ 1.34 લાખ કરોડ રૂપિયા સુધી પહોંચી શકે છે.

ભારત અને પાકિસ્તાનની મિસાઈલ ક્ષમતા

ભારત અને પાકિસ્તાન બંને પાસે અદ્યતન મિસાઈલ ટેકનોલોજી છે, જે પરસ્પરના ખતરાને ધ્યાનમાં રાખીને વિકસાવવામાં આવી છે.

ભારત:-

-‘બ્રહ્મોસ’ (સુપરસોનિક ક્રૂઝ મિસાઈલ, 300-500 કિમી રેન્જ), ‘અગ્નિ’ (700-5,000 કિમી રેન્જ), અને ‘પૃથ્વી’ (250 કિમી રેન્જ) જેવી મિસાઈલો પાકિસ્તાનના મુખ્ય શહેરો જેવા કે લાહોર, ઈસ્લામાબાદ અને કરાચીને નિશાન બનાવી શકે છે.

-ભારત પાસે એન્ટી-બેલિસ્ટિક મિસાઈલ સિસ્ટમ પણ છે, જે આવનારી મિસાઈલોને રોકવાની ક્ષમતા ધરાવે છે.

પાકિસ્તાન:-

-‘શાહીન’ શ્રેણી (750-2,500 કિમી રેન્જ) અને ‘ગૌરી’ (1,300 કિમી રેન્જ) જેવી મિસાઈલો ભારતના મહાનગરો જેવા કે દિલ્હી, મુંબઈ અને બેંગલુરુને નિશાન બનાવી શકે છે.

-પાકિસ્તાન પાસે મર્યાદિત એન્ટી-બેલિસ્ટિક ક્ષમતા છે, જેમાં ચીન-નિર્મિત HQ-9BE સિસ્ટમનો સમાવેશ થાય છે.

યુદ્ધના જોખમો અને વૈશ્વિક ચિંતા

નિષ્ણાતો ચેતવણી આપે છે કે મિસાઈલ હુમલાઓથી બંને દેશોના શહેરોમાં લાખો લોકોનું મૃત્યુ થઈ શકે છે, અને રેડિયેશન, ખાદ્ય અને પાણીની અછત જેવા લાંબા ગાળાના પરિણામો ઉભા થઈ શકે છે. આંતરરાષ્ટ્રીય સમુદાય, જેમાં યુનાઈટેડ નેશન્સ અને અમેરિકાનો સમાવેશ થાય છે, બંને દેશોને સંયમ રાખવા અને તણાવ ઘટાડવા વિનંતી કરી રહ્યું છે. યુએનના પ્રવક્તા સ્ટેફન ડુજારિકે ચેતવણી આપી છે કે બંને દેશો વચ્ચેનું યુદ્ધ “વિશ્વ માટે વિનાશક” હશે.

શું છે ભારતની રણનીતિ?

ભારતના વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ હુમલાખોરોને “પૃથ્વીના છેડા સુધી શોધીને સજા આપવાની” પ્રતિજ્ઞા લીધી છે. રક્ષા મંત્રી રાજનાથ સિંહે પણ “મજબૂત જવાબ”ની ખાતરી આપી છે. જોકે, નિષ્ણાતોનું માનવું છે કે ભારત પૂર્ણ-સ્તરના યુદ્ધને બદલે મર્યાદિત “સર્જિકલ સ્ટ્રાઈક” અથવા મિસાઈલ હુમલાઓ પસંદ કરી શકે છે, જેમાં આતંકવાદી શિબિરોને નિશાન બનાવવામાં આવે. આવી કાર્યવાહીઓનો ખર્ચ દરરોજ 1,500થી 5,000 કરોડ રૂપિયા હોઈ શકે છે, જેમાં મિસાઈલો, ઈંધણ અને લશ્કરી સંચાલનનો સમાવેશ થાય છે.

આ પણ વાંચો - ગુજરાત બોર્ડ ધોરણ 12 સામાન્ય પ્રવાહનું પરિણામ 2025: 93.07% વિદ્યાર્થીઓ ઉત્તીર્ણ, વિદ્યાર્થીનીઓએ ફરી મારી બાજી