પાકિસ્તાનની આર્થિક મુશ્કેલીઓ: IMFના વચનો તોડ્યા, શું મળશે આગળનો લોનનો હપ્તો?

પાકિસ્તાનની આર્થિક સ્થિતિ દિવસેને દિવસે બગડી રહી છે. ઇન્ટરનેશનલ મોનિટરી ફંડ (IMF) પાસેથી મળેલી $7 બિલિયન (આશરે 58,100 કરોડ રૂપિયા)ની લોનના બદલામાં પાકિસ્તાને પાંચ મહત્ત્વના લક્ષ્યાંકો પૂરા કરવાના હતા, પરંતુ તે ત્રણ લક્ષ્યાંકોમાં નિષ્ફળ રહ્યું છે. આનાથી સપ્ટેમ્બરમાં થનારી IMFની સમીક્ષા અને આગળની $1 બિલિયનની કિશ્ત પર શું અસર પડશે? ચાલો, આ મુદ્દાને વિગતે સમજીએ.

પાકિસ્તાને કયા લક્ષ્યાંકો ચૂક્યા?

પાકિસ્તાનના નાણા મંત્રાલયના ‘ફિસ્કલ ઓપરેશન્સ સમરી’ અનુસાર, પાકિસ્તાન IMFના ત્રણ મુખ્ય લક્ષ્યાંકો પૂરા કરવામાં નિષ્ફળ રહ્યું:

પ્રાંતોનું કેશ સરપ્લસ: IMFએ પાકિસ્તાનના પ્રાંતોને 1.2 ટ્રિલિયન રૂપિયાનું કેશ સરપ્લસ જનરેટ કરવાનું લક્ષ્ય આપ્યું હતું. પરંતુ, વધતા ખર્ચને કારણે પ્રાંતો માત્ર 921 બિલિયન રૂપિયા જ બચાવી શક્યા, એટલે કે 280 બિલિયન રૂપિયાનો લક્ષ્યાંક ચૂકી ગયા.

તાજિર દોસ્ત સ્કીમ: આ સ્કીમ હેઠળ રિટેલર્સ પાસેથી 50 બિલિયન રૂપિયાનું ટેક્સ એકત્ર કરવાનું લક્ષ્ય હતું, જે સંપૂર્ણપણે નિષ્ફળ રહ્યું.

સકારાત્મક સંકેતો પણ મળ્યા

નિષ્ફળતાઓ હોવા છતાં, પાકિસ્તાનને કેટલાક સકારાત્મક સંકેતો પણ મળ્યા છે. દેશે IMFના 2.4 ટ્રિલિયન રૂપિયાના લક્ષ્યની સામે 2.7 ટ્રિલિયન રૂપિયાનું પ્રાઇમરી બજેટ સરપ્લસ હાંસલ કર્યું છે, જે છેલ્લા 24 વર્ષમાં સૌથી વધુ છે. આ ઉપરાંત, નાણાકીય ખાધ GDPના 5.4% સુધી સીમિત રહી, જે IMFના 5.9%ના લક્ષ્ય કરતાં ઓછી છે. આ સફળતાઓએ પાકિસ્તાનની સ્થિતિને સમીક્ષા પહેલાં થોડી મજબૂત કરી છે.

પાકિસ્તાન સામેની મુશ્કેલીઓ

પાકિસ્તાનની સૌથી મોટી સમસ્યા એ છે કે તેની પ્રાંતીય સરકારો ખર્ચ પર નિયંત્રણ રાખવામાં નિષ્ફળ રહી. ફેડરલ સરકારે આખા વર્ષ દરમિયાન ખર્ચને કાબૂમાં રાખવાનો પ્રયાસ કર્યો, પરંતુ પ્રાંતીય સરકારોના અનિયંત્રિત ખર્ચે IMFના લક્ષ્યાંકોને પૂરા કરવામાં અડચણ ઊભી કરી. વધુમાં, દેશનું ઇન્ટરેસ્ટ પેમેન્ટ 8.9 ટ્રિલિયન રૂપિયા અને ડિફેન્સ ખર્ચ 2.2 ટ્રિલિયન રૂપિયા સુધી પહોંચ્યો, જેના કારણે ફેડરલ રેવન્યૂ ઇન્ટરેસ્ટ અને ડિફેન્સ ખર્ચને કવર કરવામાં 1.2 ટ્રિલિયન રૂપિયા ઓછો પડ્યો.

આગળના હપ્તા પર શું અસર?

પાકિસ્તાન સરકારને આશા છે કે આ નિષ્ફળતાઓ હોવા છતાં, સપ્ટેમ્બરમાં થનારી IMFની સમીક્ષામાં તેને મોટી અડચણોનો સામનો નહીં કરવો પડે. પાકિસ્તાને પ્રાઇમરી સરપ્લસ અને ફિસ્કલ ડિસિપ્લિન જેવા કેટલાક મહત્ત્વના લક્ષ્યાંકો હાંસલ કર્યા છે, જે તેની સ્થિતિને મજબૂત કરે છે. જો IMF સંતુષ્ટ થશે, તો પાકિસ્તાનને $1 બિલિયનની આગળની કિશ્ત મળવાની સંભાવના છે. જોકે, IMFએ 11 નવી શરતો ઉમેરી છે, જેમાં FY26 બજેટની સંસદીય મંજૂરી, ગવર્નન્સ એક્શન પ્લાન અને એનર્જી સેક્ટરના રિફોર્મ્સનો સમાવેશ થાય છે, જે પાકિસ્તાન માટે પડકારજનક હોઈ શકે છે.

શું થશે આગળ?

પાકિસ્તાનની આર્થિક સ્થિતિ હજુ પણ નાજુક છે. IMFની લોન દેશને તાત્કાલિક રાહત આપી શકે છે, પરંતુ લાંબા ગાળે સ્થિરતા માટે સ્ટ્રક્ચરલ રિફોર્મ્સ અને નાણાકીય શિસ્તની જરૂર છે. સપ્ટેમ્બરની સમીક્ષા નિર્ણાયક સાબિત થશે, જે નક્કી કરશે કે પાકિસ્તાન આગળની કિશ્ત મેળવી શકશે કે નહીં. દેશની આર્થિક નીતિઓ અને ગવર્નન્સ પર વૈશ્વિક નજર રહેશે, કારણ કે વારંવારની નિષ્ફળતાઓએ IMFના વિશ્વાસને ડગમગાવ્યો છે.

આ પણ વાંચો-Uttarakhand disaster: ઉત્તરાખંડની ગ્લેશિયર ઝીલો ખતરાની ઘંટડી, ધરાળીની આપદા યાદ અપાવે છે કેદારનાથની તબાહી