થાઈલેન્ડ-કંબોડિયા સીમા વિવાદ: શિવ મંદિરને લઈને બે બૌદ્ધ દેશો વચ્ચે ખૂની સંઘર્ષ, F-16થી રોકેટ લોન્ચર સુધીની તૈનાતી

દક્ષિણ-પૂર્વ એશિયાના બે પડોશી દેશો, થાઈલેન્ડ અને કંબોડિયા વચ્ચે શિવ મંદિર તરીકે ઓળખાતા પ્રીહ વિહાર મંદિરને લઈને ચાલી રહેલો સીમા વિવાદ ખૂની સંઘર્ષમાં ફેરવાઈ ગયો. આ ઘટનામાં થાઈલેન્ડના 9 નાગરિકોના મોત થયા છે, જેમાં એક બાળકનો પણ સમાવેશ થાય છે, જ્યારે 14 અન્ય ઘાયલ થયા છે. બંને દેશોની સેનાઓએ એકબીજા પર ગોળીબાર અને રોકેટ હુમલાઓ કર્યા, જેમાં થાઈલેન્ડે F-16 લડાકૂ વિમાનો દ્વારા કંબોડિયાના સૈન્ય ઠેકાણાઓ પર હવાઈ હુમલા કર્યા.

વિવાદનું કેન્દ્ર: પ્રીહ વિહાર શિવ મંદિર

થાઈલેન્ડ અને કંબોડિયાની સીમા પર ડાંગરેક પર્વતમાળામાં આવેલું પ્રીહ વિહાર મંદિર એક પ્રાચીન હિન્દુ મંદિર છે, જે ભગવાન શિવને સમર્પિત છે. આ મંદિર 9મીથી 11મી સદી દરમિયાન ખ્મેર સામ્રાજ્યના રાજા યશોવર્મન પ્રથમના શાસનકાળમાં બાંધવામાં આવ્યું હતું. 800 સીડીઓથી ઘેરાયેલું આ મંદિર UNESCOની વિશ્વ ધરોહર સૂચિમાં સામેલ છે, જે તેની આર્કિટેક્ચરલ સુંદરતા અને ઐતિહાસિક મહત્વને કારણે જાણીતું છે.

વિવાદનો ઈતિહાસ

2008માં UNESCOએ મંદિરને વિશ્વ ધરોહરનો દરજ્જો આપ્યો, જેનાથી વિવાદ વધુ ગરમાયો. 2011માં બંને દેશો વચ્ચે થયેલી ઝડપમાં 18 લોકો મૃત્યુ પામ્યા હતા અને હજારો લોકો વિસ્થાપિત થયા હતા. 2013માં ICJએ ફરીથી કંબોડિયાના પક્ષમાં ચુકાદો આપ્યો, પરંતુ આ વિવાદ સંપૂર્ણ રીતે ઉકેલાયો નહીં.

તાજેતરનો સંઘર્ષ

સુરિન પ્રાંતના થોમ મંદિર નજીક બંને દેશોની સેનાઓ વચ્ચે ગોળીબાર શરૂ થયો. થાઈલેન્ડનો દાવો છે કે કંબોડિયાએ ડ્રોન અને હથિયારબંધ સૈનિકો મોકલીને હુમલો કર્યો, જ્યારે કંબોડિયાએ થાઈ સૈનિકો પર પહેલા ગોળીબારનો આરોપ લગાવ્યો. કંબોડિયાએ BM-21 રોકેટ લોન્ચરથી હુમલો કર્યો, જેમાં થાઈલેન્ડના સુરિન અને સિસાકેટ પ્રાંતમાં નાગરિકોના મોત થયા. જવાબમાં, થાઈલેન્ડે F-16 જેટ્સથી કંબોડિયાના સૈન્ય ઠેકાણાઓ પર હવાઈ હુમલા કર્યા. થાઈલેન્ડના ઉબોન રાત્ચાથાની પ્રાંતમાં લેન્ડમાઈન વિસ્ફોટમાં એક થાઈ સૈનિક ગંભીર રીતે ઘાયલ થયો, જેનાથી તણાવ વધ્યો. થાઈલેન્ડે આ લેન્ડમાઈન્સ રશિયન બનાવટની હોવાનો દાવો કર્યો, જ્યારે કંબોડિયાએ આ આરોપો નકાર્યા.

રાજનયિક તણાવ

આ ઘટનાઓએ બંને દેશોના રાજનયિક સંબંધોને નીચા સ્તરે લઈ ગયા. થાઈલેન્ડે કંબોડિયાના રાજદૂતને દેશનિકાલ કર્યા, જ્યારે કંબોડિયાએ બેંગકોકમાંથી પોતાના દૂતાવાસના કર્મચારીઓને પાછા બોલાવ્યા. કંબોડિયાએ થાઈલેન્ડથી ફળ, શાકભાજી, ઈંધણ અને ગેસની આયાત પર પ્રતિબંધ મૂક્યો અને થાઈ ફિલ્મો તથા ટીવી શો પર પણ રોક લગાવી.

આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રતિક્રિયા

કંબોડિયાના વડાપ્રધાન હુન માનેટે યુનાઈટેડ નેશન્સ સિક્યોરિટી કાઉન્સિલને આ મામલે તાત્કાલિક બેઠક બોલાવવાની માગ કરી, થાઈલેન્ડ પર ‘અનૌચિત્યપૂર્ણ અને આક્રમક’ હુમલાનો આરોપ લગાવ્યો. થાઈલેન્ડના કાર્યકારી વડાપ્રધાન ફુમથમ વેચાયાચાઈએ જણાવ્યું કે આ વિવાદને આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદા અનુસાર સમજદારીપૂર્વક ઉકેલવો જોઈએ. ચીન અને મલેશિયાએ બંને દેશોને શાંતિ જાળવવા અપીલ કરી છે.

સૈન્ય શક્તિની તુલના

થાઈલેન્ડની સેના 3.6 લાખ સૈનિકો, F-16 જેટ્સ અને 5.5 બિલિયન ડોલરના બજેટ સાથે કંબોડિયાની 1.7 લાખ સૈનિકો અને 720 મિલિયન ડોલરના બજેટવાળી સેના કરતાં ઘણી શક્તિશાળી છે. કંબોડિયા પાસે આધુનિક જેટ્સ કે મજબૂત નૌકાદળ નથી, જેના કારણે તે સૈન્ય દૃષ્ટિએ નબળું છે.

શું છે આગળનો રસ્તો?

આ વિવાદે દક્ષિણ-પૂર્વ એશિયામાં અસ્થિરતાનું જોખમ વધાર્યું છે, જે ભારતની ‘એક્ટ ઈસ્ટ પોલિસી’ અને આસિયાન દેશોના સંબંધોને અસર કરી શકે છે. ભારતના કંબોડિયા સાથે સાંસ્કૃતિક અને રક્ષા સંબંધો છે, જ્યારે થાઈલેન્ડ સાથે વેપારી સંબંધો મજબૂત છે. નિષ્ણાતોનું માનવું છે કે બંને દેશોમાં રાષ્ટ્રવાદી ભાવનાઓએ આ વિવાદને વધુ જટિલ બનાવ્યો છે. આંતરરાષ્ટ્રીય સમુદાયે શાંતિપૂર્ણ વાટાઘાટો દ્વારા આ મામલાને ઉકેલવાની જરૂર છે, જેથી વધુ નુકસાન ટળી શકે.

આ પણ વાંચો - ઘી પર 12% GST: લિક્વિડ ગોલ્ડની કિંમત ઘટાડવાની માંગ, ડેરી સેક્ટરના નેતાઓએ સરકારને આપ્યા આ તર્ક