India Pakistan Tensions: પાકિસ્તાન સાથેની સિંધુ જળ સંધિ શું છે, જેને ભારતે રોકી દીધી?

India Pakistan Tensions: જમ્મુ-કાશ્મીરના પહેલગામમાં થયેલા આતંકી હુમલા બાદ ભારત સરકારે પાકિસ્તાન સામે કડક પગલાં લીધાં છે. વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીની અધ્યક્ષતામાં મળેલી સુરક્ષા મામલાની કેબિનેટ સમિતિ (CCS)ની બેઠકમાં પાંચ મોટા નિર્ણયો લેવાયા, જેમાં સિંધુ જળ સંધિને તાત્કાલિક અસરથી સ્થગિત કરવાનો નિર્ણય પણ સામેલ છે. ભારતે સ્પષ્ટ કર્યું છે કે, જ્યાં સુધી પાકિસ્તાન સીમાપાર આતંકવાદને સંપૂર્ણપણે બંધ નહીં કરે, ત્યાં સુધી આ સંધિ સ્થગિત રહેશે.

સિંધુ જળ સંધિ શું છે?

વર્ષ 1960માં ભારતના તત્કાલીન વડાપ્રધાન જવાહરલાલ નેહરુ અને પાકિસ્તાનના તત્કાલીન રાષ્ટ્રપતિ અયૂબ ખાને સિંધુ જળ સંધિ પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા. આ સંધિ અનુસાર, ભારતને પૂર્વીય ત્રણ નદીઓ—રાવી, બિયાસ અને સતલુજ—ના પાણીનો સંપૂર્ણ ઉપયોગ કરવાનો અધિકાર મળ્યો, જ્યારે પાકિસ્તાનને પશ્ચિમી ત્રણ નદીઓ—સિંધુ, ઝેલમ અને ચેનાબ—ના પાણીનો અધિકાર મળ્યો.

ભારતને પશ્ચિમી નદીઓ પર મર્યાદિત જળવિદ્યુત પ્રોજેક્ટ્સ વિકસાવવાની છૂટ છે, પરંતુ શરત એ છે કે આનાથી પાણીના કુદરતી પ્રવાહમાં કોઈ સ્થાયી ફેરફાર ન થાય. આ શરતને લઈને બંને દેશો વચ્ચે વારંવાર વિવાદ થાય છે.

જમ્મુ-કાશ્મીરમાં ભારતના બે મુખ્ય પ્રોજેક્ટ્સ—ચેનાબ નદી પરનો બગલિહાર હાઇડ્રોપાવર પ્રોજેક્ટ અને ઝેલમ નદી પરનો કિશનગંગા પ્રોજેક્ટ—સંધિને લઈને ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે વિવાદનું કેન્દ્ર રહ્યા છે. પાકિસ્તાનનો આરોપ છે કે આ પ્રોજેક્ટ્સથી પશ્ચિમી નદીઓના તેના હિસ્સાના પાણીનો પુરવઠો પ્રભાવિત થઈ શકે છે. જોકે, ભારત આ આરોપોને નકારે છે અને કહે છે કે આ પ્રોજેક્ટ્સ સંધિની શરતોનું સંપૂર્ણ પાલન કરે છે.

વિવાદ નિવારણની પ્રક્રિયા

સિંધુ જળ સંધિમાં વિવાદ નિવારણ માટે ત્રણ-સ્તરીય વ્યવસ્થા નક્કી કરવામાં આવી છે. સૌપ્રથમ, બંને દેશોના જળ આયુક્તો વાતચીત દ્વારા મુદ્દો ઉકેલવાનો પ્રયાસ કરે છે. જો આનાથી વિવાદ ઉકેલાય નહીં, તો મામલો વિશ્વ બેન્ક દ્વારા નિયુક્ત તટસ્થ નિષ્ણાતને મોકલવામાં આવે છે. જો ત્યાંથી પણ ઉકેલ ન મળે, તો વિષય આંતરરાષ્ટ્રીય મંચ પર જઈ શકે છે.

ભારતનો સખત નિર્ણય

પહેલગામ હુમલા બાદ ભારતે સિંધુ જળ સંધિને સ્થગિત કરવાનો નિર્ણય લઈને સ્પષ્ટ સંદેશ આપ્યો છે કે આતંકવાદ અને સહયોગ એકસાથે ચાલી શકે નહીં. આ નિર્ણયથી પાકિસ્તાનના કૃષિ અને પાણીની જરૂરિયાતો પર ગંભીર અસર પડી શકે છે, કારણ કે તેની મોટાભાગની અર્થવ્યવસ્થા સિંધુ નદીના પાણી પર નિર્ભર છે.

આ પણ વાંચો- ગુજરાતના રસ્તાઓ 1242 કરોડ રૂપિયાથી ચમકશે, મુખ્યમંત્રી પટેલના આદેશે કામગીરી શરૂ