Budget 2024: બજેટની સાથે ઇતિહાસ રચવા જઈ રહ્યાં છે નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ, એક નજર બજેટ સાથે સંબંધિત રેકોર્ડ પર

નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ મંગળવારે નાણાકીય વર્ષ 2024-25 માટે સતત સાતમું બજેટ રજૂ કરીને ઈતિહાસ રચવા જઈ રહ્યા છે. આ સાથે તે પૂર્વ વડાપ્રધાન મોરારજી દેસાઈનો રેકોર્ડ તોડશે. સીતારમણ આવતા મહિને 65 વર્ષના થશે. તેમને 2019માં ભારતની પ્રથમ પૂર્ણ-સમયની મહિલા નાણાં પ્રધાન બનાવવામાં આવી હતી, જ્યારે વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ બીજી ટર્મમાં ભારે જીત મેળવી હતી. ત્યારથી, સીતારમણે આ વર્ષે ફેબ્રુઆરીમાં વચગાળાના બજેટ સહિત સતત છ બજેટ રજૂ કર્યા છે.

નાણાકીય વર્ષ 2024-25 (એપ્રિલ 2024 થી માર્ચ 2025) માટેનું સંપૂર્ણ બજેટ તેમનું સતત સાતમું બજેટ હશે. તે મોરારજી દેસાઈનો રેકોર્ડ તોડશે, જેમણે 1959 અને 1964 વચ્ચે સતત પાંચ સંપૂર્ણ બજેટ અને એક વચગાળાનું બજેટ રજૂ કર્યું હતું.

23 જુલાઈએ રજૂ થનાર બજેટ ભાજપની આગેવાની હેઠળની એનડીએ સરકારનું ગયા મહિને પુનઃ ચૂંટણી પછીનું પ્રથમ બજેટ હશે.

ચાલો ભારતના બજેટ સાથે સંબંધિત કેટલીક મહત્વપૂર્ણ બાબતો અને રેકોર્ડ્સ પર એક નજર કરીએ

પ્રથમ બજેટ

સ્વતંત્ર ભારતનું પ્રથમ કેન્દ્રીય બજેટ 26 નવેમ્બર, 1947ના રોજ દેશના પ્રથમ નાણામંત્રી આરકે સન્મુખમ શેટ્ટી દ્વારા રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું.

સૌથી વધુ બજેટ

સૌથી વધુ બજેટ રજૂ કરવાનો રેકોર્ડ ભૂતપૂર્વ વડાપ્રધાન મોરારજી દેસાઈના નામે છે. તેમણે વડા પ્રધાન જવાહરલાલ નેહરુ અને બાદમાં વડા પ્રધાન લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીની સરકારમાં નાણાં પ્રધાન તરીકેના તેમના કાર્યકાળ દરમિયાન કુલ 10 બજેટ રજૂ કર્યા છે.

તેમણે 28 ફેબ્રુઆરી, 1959 ના રોજ તેમનું પ્રથમ બજેટ રજૂ કર્યું, અને 1962 માં વચગાળાનું બજેટ રજૂ કરતા પહેલા આગામી બે વર્ષમાં સંપૂર્ણ બજેટ રજૂ કર્યું. આ પછી બે સંપૂર્ણ બજેટ રજૂ કરવામાં આવ્યા. ચાર વર્ષ પછી, તેમણે 1967માં બીજું વચગાળાનું બજેટ રજૂ કર્યું, ત્યારબાદ 1967, 1968 અને 1969માં ત્રણ સંપૂર્ણ બજેટ રજૂ કર્યા, કુલ 10 બજેટ બનાવ્યાં.

બીજો રેકોર્ડ

પૂર્વ નાણામંત્રી પી ચિદમ્બરમે નવ પ્રસંગોએ બજેટ રજૂ કર્યું હતું. તેમણે પ્રથમ વખત 19 માર્ચ 1996ના રોજ વડાપ્રધાન એચડી દેવગૌડાની આગેવાની હેઠળની સંયુક્ત મોરચાની સરકાર દરમિયાન બજેટ રજૂ કર્યું હતું. તેમણે એ જ સરકાર હેઠળ આવતા વર્ષે બીજું બજેટ રજૂ કર્યું અને 2014માં કોંગ્રેસની આગેવાની હેઠળની યુપીએ સત્તા પર આવી ત્યારે હોટ સીટ પર પાછા ફર્યા.

તેમણે 2004 અને 2008 વચ્ચે પાંચ બજેટ રજૂ કર્યા. કેન્દ્રીય ગૃહ પ્રધાન તરીકે કાર્યકાળ કર્યા પછી, તેઓ નાણા મંત્રાલયમાં પાછા ફર્યા અને 2013 અને 2014 માં બજેટ રજૂ કર્યા.

મનમોહન સિંહ

પૂર્વ વડાપ્રધાન મનમોહન સિંહે 1991 અને 1995 વચ્ચે સતત પાંચ બજેટ રજૂ કર્યા હતા જ્યારે તેઓ પીવી નરસિમ્હા રાવ સરકારમાં નાણામંત્રી હતા.

સૌથી લાંબુ બજેટ ભાષણ

સીતારામન સૌથી લાંબુ બજેટ ભાષણનો રેકોર્ડ ધરાવે છે, જ્યારે 1 ફેબ્રુઆરી, 2020 ના રોજ તેમનું બજેટ ભાષણ બે કલાક અને 40 મિનિટ ચાલ્યું હતું. તે સમયે, તેમણે બે પાના બાકી રાખીને તેમનું ભાષણ ટૂંકું કર્યું.

સૌથી ટૂંકું બજેટ ભાષણ

1977માં હિરુભાઈ મુલજીભાઈ પટેલનું વચગાળાનું બજેટ ભાષણ માત્ર 800 શબ્દોનું અત્યાર સુધીનું સૌથી ટૂંકું બજેટ ભાષણ છે.

બજેટ રજૂ કરવાનો સમય

બજેટ પરંપરાગત રીતે ફેબ્રુઆરીના છેલ્લા દિવસે સાંજે 5 વાગ્યે રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. આ સંસ્થાનવાદી યુગની પ્રથાને અનુરૂપ હતું જ્યારે લંડન અને ભારતમાં એક સાથે જાહેરાત કરી શકાતી હતી. ભારત બ્રિટિશ સમર ટાઈમ કરતા 4 કલાક 30 મિનિટ આગળ છે, અને તેથી ભારતમાં અને યુકેમાં દિવસ દરમિયાન બજેટ સાંજે 5 વાગ્યે રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું.

1999માં અટલ બિહારી વાજપેયી સરકારમાં તત્કાલીન નાણામંત્રી યશવંત સિંહે સવારે 11 વાગ્યે બજેટ રજૂ કર્યું ત્યારે સમય બદલાયો હતો. ત્યારથી બજેટ સવારે 11 વાગ્યે રજૂ થાય છે.

બજેટની રજૂઆતની તારીખ

2017માં, બજેટની રજૂઆતની તારીખ બદલીને 1 ફેબ્રુઆરી કરવામાં આવી હતી, જેથી સરકારને માર્ચના અંત સુધીમાં સંસદીય મંજૂરીની પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરવાની અને 1 એપ્રિલના રોજ નાણાકીય વર્ષની શરૂઆતથી બજેટને અમલમાં મૂકવાની મંજૂરી મળી શકે .

29 ફેબ્રુઆરીના રોજ બજેટની રજૂઆતનો અર્થ એ થયો કે સંસદીય મંજૂરીની પ્રક્રિયાના 2-3 મહિના પછી, મે/જૂન પહેલાં અમલીકરણ શરૂ થઈ શકતું નથી.

આ પણ વાંચો-સુપ્રીમ કોર્ટે કાવડ રૂટ પર નેમ પ્લેટ લગાવવાના નિર્ણય પર આપ્યો વચગાળાનો સ્ટે, કહ્યું- દુકાનદારોએ ઓળખ જાહેર કરવાની નથી જરૂર