India Rare Earth Reserve: ભારત પાસે રેર અર્થ મેટલ્સનો એટલો મોટો ભંડાર છે કે દુનિયામાં 5th નંબરે આવે છે. આ તત્વો ઇલેક્ટ્રિક વાહનો, મોબાઇલ ફોન, કોમ્પ્યુટર અને એરોસ્પેસ ટેક્નોલોજીમાં વપરાય છે. તેમ છતાં, આજે પણ ભારતને રેર અર્થ પરમેનન્ટ મેગ્નેટ્સ (REPMs) જેવી મહત્વની વસ્તુઓ ચીન પાસેથી આયાત કરવી પડે છે. આખરે આવું શા માટે થાય છે?
India Rare Earth Reserve: ભારત પાસે દુનિયાનો 5મો મોટો રેર અર્થ ભંડાર, પણ ચીન પાસેથી જ ખરીદવો પડે છે સપ્લાય, જાણો આખી સચ્ચાઈ!
India Rare Earth Reserve: ભારત પાસે વિશ્વનો 5મો સૌથી મોટો રેર અર્થ ભંડાર છે, તો પણ ચીન પાસેથી જ મેગ્નેટ્સ ખરીદવા પડે છે. ઇન્ડિયન રેર અર્થ્સ લિમિટેડની મર્યાદાઓ, થોરિયમની સમસ્યા અને નવા મિશનની આશા, વાંચો સંપૂર્ણ ખબર.
MoneyControl Newsઅપડેટેડ Nov 10, 2025 પર 2:42 PM
1950થી શરૂ થયેલી સફર, પણ અધૂરી રહી
1950માં સરકારે ઇન્ડિયન રેર અર્થ લિમિટેડ (IREL)ની સ્થાપના કરી. તે સમયે રેર અર્થની માંગ ઓછી હતી, એટલે IRELએ બીચની રેતમાંથી મળતા બીજા ખનીજો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું. સખત નિયમો અને લાંબી મંજૂરી પ્રક્રિયાઓએ આ ક્ષેત્રની ગતિ રોકી દીધી.
ચીનની સામે ભારત કેમ પાછળ રહ્યું?
ભારતના રેર અર્થ ખનીજો મોટે ભાગે મોનાઝાઇટ રેતમાં મળે છે, જેમાં થોરિયમ નામનું રેડિયોએક્ટિવ તત્વ પણ હોય છે. આ કારણે આ ખનીજોને એટોમિક મટિરિયલની શ્રેણીમાં મૂકવામાં આવ્યા છે. ખાણકામ અને પ્રોસેસિંગ પર સરકારનું સખત નિયંત્રણ છે, જેથી ખાનગી કંપનીઓની ભાગીદારી લગભગ નહિવત્ રહી.
IREL દેશની એકમાત્ર મોટી કંપની છે જે નિયોડિમિયમ-પ્રાસિયોડિમિયમ (NdPr) ઓક્સાઇડ બનાવે છે – જે ઇલેક્ટ્રિક મોટર્સમાં વપરાતા મેગ્નેટ્સ માટે જરૂરી છે. પણ ભારતની વાર્ષિક ઉત્પાદન ક્ષમતા માત્ર 3000 ટન છે, જ્યારે ચીન એકલું 2.7 લાખ ટન રેર અર્થ કાઢે છે.
ચીનનું વર્ચસ્વ કેમ અટલ છે?
ચીને દાયકાઓ પહેલાં આ ક્ષેત્રમાં રોકાણ શરૂ કર્યું અને હવે વિશ્વના 70%થી વધુ રેર અર્થ ઉત્પાદન પર તેનો કબજો છે. ભારત પાસે સંસાધનો છે, પણ ચીન પાસે ઉન્નત ટેક્નોલોજી, મજબૂત ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર અને સ્થિર નીતિઓ છે.
IRELની મુશ્કેલીઓ અને નવી આશા
આંધ્ર પ્રદેશના વિઝાગમાં IRELનો આધુનિક પ્લાન્ટ છે, જે REPMs બનાવવાની દિશામાં મહત્વનું પગલું છે. તેમ છતાં, છેલ્લા એક વર્ષથી કંપની ચેરપર્સન અને મેનેજિંગ ડિરેક્ટર વગર ચાલે છે. તેમ છતાં FY24માં તેણે 1012 કરોડ રૂપિયાનો નફો કમાયો. સરકારે આ ક્ષેત્રને બળ આપવા 7300 કરોડ રૂપિયાની યોજના તૈયાર કરી છે, જે પ્રોસેસિંગ યુનિટ્સ અને સપ્લાય ચેઇન વિકાસ માટે છે.
નેશનલ ક્રિટિકલ મિનરલ મિશનથી નવી ઉમ્મીદ
એપ્રિલ 2025માં સરકારે નેશનલ ક્રિટિકલ મિનરલ મિશન (NCMM) શરૂ કર્યું. આ અંતર્ગત 1200 નવા એક્સપ્લોરેશન પ્રોજેક્ટ ચલાવવામાં આવશે. રાજસ્થાનના સિરોહી અને ભીલવાડામાં નિયોડિમિયમ જેવા તત્વોની શોધ શરૂ થઈ ગઈ છે. આ મિશનનો હેતુ માત્ર ઘરેલું ઉત્પાદન વધારવાનો નથી, પણ વિદેશમાં ખાણકામ સંપત્તિ પણ હસ્તગત કરવાનો છે. ભારત પાસે ખજાનો છે, પણ તેને ખોલવા માટે ટેક્નોલોજી, નીતિ અને ઝડપી અમલ જરૂરી છે. નવા પગલાંથી ભવિષ્યમાં આ નિર્ભરતા ઘટશે, એવી આશા છે.
પહેલા મનીકંટ્રોલ ગુજરાતી પર ગુજરાતીમાં સ્ટોક માર્કેટ, Stock Tips, સમાચાર, પર્સનલ ફાઇનાન્સ અને બિઝનેસ સંબંધિત સમાચાર વાંચો. દૈનિક બજાર અપડેટ્સ માટે Moneycontrol App ડાઉનલોડ કરો.