India- Russia Trade: ભારતનો યુઆનમાં પેમેન્ટ, ડોલરના વર્ચસ્વને પડકાર

India- Russia Trade: ભારતે રશિયા પાસેથી ક્રૂડ ઓઈલની ખરીદી માટે ચીનના ચલણ યુઆનમાં પેમેન્ટ શરૂ કરીને આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં અમેરિકન ડોલરના વર્ચસ્વને પડકાર્યું છે. આ પગલું ભારત, રશિયા અને ચીનના ત્રિકોણીય સંબંધોને મજબૂત કરે છે અને વૈશ્વિક ચલણ વ્યવસ્થામાં મોટો ફેરફાર દર્શાવે છે.

અમેરિકન પ્રમુખ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે દાવો કર્યો હતો કે વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ રશિયા પાસેથી ક્રૂડ ઓઈલની ખરીદી ટૂંક સમયમાં બંધ કરવાનું આશ્વાસન આપ્યું છે. જોકે, ભારતની સરકારી રિફાઈનરીઓએ તાજેતરમાં રશિયન ક્રૂડના 2-3 કાર્ગો માટે યુઆનમાં પેમેન્ટ કર્યું છે, જે 2023માં ચીન સાથેના તણાવપૂર્ણ સંબંધોને કારણે થંભી ગયેલી યુઆન પેમેન્ટ પ્રથાને ફરીથી શરૂ કરવાનો સંકેત આપે છે.

આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં યુઆનની કિંમત 12.34 ભારતીય રૂપિયા છે. રશિયાના નાયબ વડાપ્રધાન એલેક્ઝાન્ડર નોવાકે જણાવ્યું કે ભારત હજુ પણ મુખ્યત્વે રશિયન રુબલમાં પેમેન્ટ કરે છે, પરંતુ યુઆનનો ઉપયોગ પણ વધી રહ્યો છે. આ નાનું પગલું ભૂ-રાજકીય સ્તરે મોટી અસર કરે છે, કારણ કે તે ડોલરના વૈશ્વિક પ્રભુત્વને ઘટાડવાનો પ્રયાસ દર્શાવે છે.

ભારતની આ નીતિ બ્રિક્સ દેશોના ડી-ડોલરાઈઝેશનના એજન્ડાને સમર્થન આપે છે. 2025માં બ્રિક્સ દેશોનો 90% વેપાર સ્થાનિક ચલણોમાં થયો છે, અને આંતરરાષ્ટ્રીય વેપારમાં ડોલરનો હિસ્સો 73%થી ઘટીને 54% થયો છે. યુક્રેન યુદ્ધ બાદ રશિયાને સ્વિફ્ટ પેમેન્ટ સિસ્ટમમાંથી બહાર કરવામાં આવ્યું, જેના કારણે બ્રિક્સ દેશોએ સ્થાનિક ચલણોમાં વેપાર પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું.

આ પગલું વ્યાવહારિક પણ છે, કારણ કે યુઆનમાં પેમેન્ટથી ભારતને રશિયન ક્રૂડ ઓઈલ સસ્તામાં મળે છે અને પશ્ચિમી પ્રતિબંધોનો સામનો કરવામાં મદદ મળે છે. આ ઉપરાંત, યુઆનનો ઉપયોગ ભારત-ચીન સંબંધોમાં સુધારો દર્શાવે છે, જે 2023માં તણાવગ્રસ્ત હતા.

ટ્રમ્પે બ્રિક્સ દેશોને નવું ચલણ બનાવવા સામે 100% ટેરિફની ધમકી આપી હતી, પરંતુ ભારત, રશિયા અને ચીને નવું ચલણ બનાવ્યા વિના જ ડોલરના પ્રભુત્વને પડકારવાનો રસ્તો શોધી કાઢ્યો છે. બ્રિક્સ પે જેવા વિકેન્દ્રીત પેમેન્ટ પ્લેટફોર્મનો વિકાસ પણ સ્વિફ્ટના વિકલ્પ તરીકે ઉભરી રહ્યો છે.

આ ઘટનાઓ દર્શાવે છે કે ભારત એક તરફ અમેરિકા સાથેના સંબંધો જાળવી રાખે છે, તો બીજી તરફ બ્રિક્સ દેશો સાથે મળીને વૈશ્વિક આર્થિક વ્યવસ્થામાં પોતાની સ્થિતિ મજબૂત કરી રહ્યું છે.