નેપાળની કટોકટી: ચીનના દેવાના જાળમાં ફસાયેલું રાષ્ટ્ર, Gen-Z ક્રાંતિ લાવશે બદલાવ?

Nepal Crisis: નેપાળમાં હાલના દિવસોમાં રાજકીય અને આર્થિક અશાંતિ ચરમસીમાએ પહોંચી છે. સોશિયલ મીડિયા પર પ્રતિબંધ લાગુ થતાં યુવાનોની Gen-Z ક્રાંતિએ દેશમાં હંગામો મચાવ્યો છે. આ પ્રદર્શનો હવે હિંસક બની રહ્યા છે, જેમાં 20થી વધુ લોકોના મોત અને 300થી વધુ લોકો ઘાયલ થયા હોવાના અહેવાલ છે. આ બળવાએ નેપાળના પ્રધાનમંત્રી કેપી શર્મા ઓલીને રાજીનામું આપવા મજબૂર કર્યા, જ્યારે રાષ્ટ્રપતિ પૌડેલના નિવાસસ્થાને આગચંપીની ઘટનાઓ અને મંત્રીઓ પર હુમલાઓ પણ નોંધાયા છે.

ચીનના દેવાની જાળ

નેપાળની આર્થિક સ્થિતિ ચિંતાજનક છે. નેપાળના કરજ પ્રબંધન કાર્યાલયના આંકડા મુજબ, FY2024-25ના અંત સુધીમાં દેશનું કુલ જાહેર દેવું 2.67 લાખ કરોડ નેપાળી રૂપિયા (લગભગ 20 અબજ ડોલર) સુધી પહોંચ્યું છે, જે દેશની GDPના 45%થી વધુ છે. આમાંથી 1.40 લાખ કરોડ નેપાળી રૂપિયાનું બાહ્ય દેવું છે. આંતરરાષ્ટ્રીય નાણાકીય ભંડોળ (IMF)ના અંદાજ મુજબ, 2029 સુધીમાં નેપાળનું દેવું 34.5 અબજ ડોલર સુધી પહોંચી શકે છે, જે GDPના 50%થી વધુ હશે.

ચીનનું દેવું નેપાળની આર્થિક મુશ્કેલીઓમાં મોટો હિસ્સો ધરાવે છે. નેપાળે ચીન પાસેથી ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પ્રોજેક્ટ્સ માટે મોટી રકમ ઉધાર લીધી છે, જેમાં 2016માં પોલ્ખરા આંતરરાષ્ટ્રીય હવાઈ મથક માટે 216 મિલિયન ડોલર અને ત્રિશૂલી 3એ હાઇડ્રોપાવર પ્રોજેક્ટ માટે 70.8 મિલિયન ડોલરનો સમાવેશ થાય છે. ચીનનું નેપાળ પર કુલ દેવું 300 મિલિયન ડોલરથી વધુ છે. વર્લ્ડ બેન્ક અને એશિયન ડેવલપમેન્ટ બેન્ક (ADB) પછી ચીન નેપાળનું ત્રીજું સૌથી મોટું દેવું આપનાર દેશ છે.

ચીનની રાજકીય દખલગીરી

નેપાળમાં ચીનની રાજકીય અને આર્થિક દખલગીરી લાંબા સમયથી ચર્ચામાં છે. સોશિયલ મીડિયા બેનની ઘટનામાં ફેસબુક, ઇન્સ્ટાગ્રામ, વોટ્સએપ અને ટ્વિટર જેવા અમેરિકી પ્લેટફોર્મ્સ પર પ્રતિબંધ લાગ્યો, જ્યારે ચીનના વાઇબર અને વીટોક જેવા પ્લેટફોર્મ્સ નિર્વિઘ્ને ચાલી રહ્યા છે. આનાથી નેપાળની જનતામાં ચીનની દખલગીરી સામે રોષ વધ્યો છે. પ્રદર્શનકારીઓએ ચીની નેતાઓના પોસ્ટરો ફાડી નાખ્યા, જે દર્શાવે છે કે લોકો હવે ચીનના પ્રભાવને સ્વીકારવા તૈયાર નથી.

વૈશ્વિક અસરો