ભારતનો દૂધ પ્રેમ: દરરોજ 471 ગ્રામનું સેવન, ઉત્પાદનમાં પણ નંબર વન!

Milk Consumption in India: ભારતે દૂધના ઉત્પાદન અને સેવનમાં વિશ્વમાં પોતાનું નામ ટોચ પર લખાવ્યું છે. સરકારી આંકડા દર્શાવે છે કે વિશ્વની કુલ દૂધની સપ્લાયમાં ભારતનો હિસ્સો લગભગ 25% છે. દેશમાં દરેક વ્યક્તિને રોજનું 471 ગ્રામ દૂધ ઉપલબ્ધ છે, જે વૈશ્વિક એવરેજ 322 ગ્રામથી ઘણું વધારે છે. એટલે કે, ભારતીયો દૂધ પીવામાં વિશ્વના અન્ય દેશોની સરખામણીએ ઘણા આગળ છે.

ડેરી સેક્ટરની સફળતા

ભારતનું ડેરી સેક્ટર હવે દેશનું સૌથી મોટું કૃષિ ઉત્પાદન બની ગયું છે, જે રાષ્ટ્રીય અર્થતંત્રમાં 5% યોગદાન આપે છે. આ સેક્ટર 8 કરોડથી વધુ ખેડૂતોને રોજગારી આપે છે, જેમાં મોટાભાગના નાના અને સીમાંત ખેડૂતો છે. ગયા દાયકામાં દૂધ ઉત્પાદનમાં 63.56%નો જબરદસ્ત વધારો થયો છે. 2014-15માં 146.30 મિલિયન ટન દૂધનું ઉત્પાદન હતું, જે 2023-24માં વધીને 239.30 મિલિયન ટન થયું છે. આનો વાર્ષિક વિકાસ દર 5.7% રહ્યો છે.

પશુધન અને નવી ટેક્નોલોજી

ભારતમાં 303.76 મિલિયન પશુધન છે, જેમાં ગાય, ભેંસ, મિથુન અને યાકનો સમાવેશ થાય છે. 2014થી 2022 દરમિયાન પશુઓની ઉત્પાદકતા 27.39% વધી છે, જે વૈશ્વિક એવરેજ 13.97%થી ઘણી વધુ છે. આ સફળતા પાછળ સરકારની યોજનાઓ જેમ કે 'રાષ્ટ્રીય ગોકુલ મિશન' અને 'પશુધન આરોગ્ય રોગ નિયંત્રણ કાર્યક્રમ'નો મોટો હાથ છે. આ યોજનાઓ નસ્લ સુધારણા અને પશુઓના સ્વાસ્થ્ય માટે કામ કરે છે. આયુર્વેદ અને એથનો વેટરનરી મેડિસિન (EVM) જેવી નવી પદ્ધતિઓ પણ અપનાવવામાં આવી રહી છે, જે એન્ટિબાયોટિક્સ પર નિર્ભરતા ઘટાડે છે, ખાસ કરીને થનૈલા રોગના ઈલાજમાં.

સહકારી ડેરી નેટવર્ક

ભારતનું સહકારી ડેરી નેટવર્ક વિશ્વના સૌથી મોટા નેટવર્કમાંથી એક છે. આ નેટવર્કમાં 22 ફેડરેશન, 241 જિલ્લા સંઘ, 28 માર્કેટિંગ ડેરી અને 25 દૂધ ઉત્પાદક સંગઠનો (MPOs) સામેલ છે, જે 2.35 લાખ ગામડાઓને આવરી લે છે. આ નેટવર્ક સાથે 1.72 કરોડ ડેરી ખેડૂતો જોડાયેલા છે.