રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધની અસર: ભારતના વીજળી બજારમાં કિંમતોમાં વધારો, સ્ટડીનો દાવો

ગોવા પ્રબંધન સંસ્થાન અને બ્રિટનની કિંગ્સ્ટન યુનિવર્સિટીના તાજેતરના સંશોધનમાં દાવો કરવામાં આવ્યો છે કે રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધ અને અસ્થિર કોલસા બજારના કારણે ભારતના વીજળી બજારમાં કિંમતોમાં નોંધપાત્ર વધારો થયો છે. આ સ્ટડી, જે પ્રતિષ્ઠિત જર્નલ ‘એનર્જી ઇકોનોમિક્સ’માં પ્રકાશિત થયો છે, ભારતના ‘ડે-અહેડ માર્કેટ’ (DAM) અને ‘રિયલ ટાઇમ માર્કેટ’ (RTM)માં વીજળીની કિંમતોની તુલના કરે છે.

સ્ટડી અનુસાર, રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધે વૈશ્વિક બજારમાં અસ્થિરતા વધારી છે, જેના કારણે ભારતમાં જોખમ પ્રીમિયમમાં વધારો થયો છે. ગોવા પ્રબંધન સંસ્થાના એસોસિયેટ પ્રોફેસર પ્રકાશ સિંહના જણાવ્યા મુજબ, કોલસાની કિંમતોમાં વધઘટ, ભૂ-રાજકીય જોખમો, ઘરેલું માંગની અનિશ્ચિતતા અને નીતિગત અસ્થિરતાને કારણે ભારતીય ગ્રાહકો અને વ્યવસાયોને નિરંતર વીજળી પુરવઠા માટે વધુ કિંમત ચૂકવવી પડે છે.

ડે-અહેડ VS રિયલ ટાઇમ માર્કેટ

‘ડે-અહેડ માર્કેટ’માં વીજળીની ખરીદી-વેચાણ એક દિવસ અગાઉ થાય છે, જ્યારે ‘રિયલ ટાઇમ માર્કેટ’માં તે વાસ્તવિક ઉપયોગના એક કલાક પહેલાં થાય છે. સ્ટડીમાં જાણવા મળ્યું છે કે ડે-અહેડ માર્કેટમાં વીજળીની કિંમતો રિયલ ટાઇમ માર્કેટની તુલનામાં સતત ઊંચી હોય છે. આનું મુખ્ય કારણ જોખમ પ્રીમિયમ છે, જે ખાસ કરીને પીક અવર્સ (સાંજે 6થી 11) દરમિયાન 13% સુધી વધી જાય છે, જે પુરવઠાની ગંભીર તંગી દર્શાવે છે.

ઊર્જા સુરક્ષા માટે શું જરૂરી?

પ્રકાશ સિંહના મતે, ભૂ-રાજકીય જોખમો અને આર્થિક નીતિઓની અનિશ્ચિતતા બજારની અસ્થિરતાને વધારે છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું કે ભારતના વીજળી બજારને વૈશ્વિક ઉથલપાથલ અને ઘરેલું પુરવઠાની મર્યાદાઓનો સામનો કરવો પડે છે. આ સમસ્યાને દૂર કરવા માટે ઊર્જા ઉત્પાદનમાં વિવિધતા લાવવી અને બજારની કાર્યક્ષમતા વધારવી જરૂરી છે.

સ્ટડીના સહ-લેખક અને કિંગ્સ્ટન યુનિવર્સિટીના વરિષ્ઠ લેક્ચરર જલાલ સિદ્દીકીએ જણાવ્યું કે ભારતે કોલસા પરની નિર્ભરતા ઘટાડીને નવીનીકરણીય ઊર્જા (Renewable Energy) અને સ્ટોરેજ સોલ્યુશન્સમાં રોકાણ કરવું જોઈએ. આ ઉપરાંત, બજારની અકાર્યક્ષમતા ઘટાડવા અને અસ્થિરતાનું સંચાલન કરવા માટે નિયામકોને વીજળી બજારોનું પુનર્ગઠન કરવાની જરૂર છે.