હિન્દુ ઉત્તરાધિકાર કાયદા પર સુપ્રીમ કોર્ટનો મહત્વનો નિર્ણય: ‘લગ્ન બાદ મહિલાનું ગોત્ર બદલાય છે’

સુપ્રીમ કોર્ટે હિન્દુ ઉત્તરાધિકાર અધિનિયમ, 1956ની કલમ 15(1)(b) અંગે સુનાવણી દરમિયાન હિન્દુ સમાજની પરંપરાઓ અને રીતિ-રિવાજો પર મહત્વની ટિપ્પણીઓ કરી છે. આ કલમ મુજબ, જો કોઈ હિન્દુ મહિલા વસિયત વિના મૃત્યુ પામે અને તેના પતિ કે સંતાનો ન હોય, તો તેની સંપત્તિ તેના પતિના વારસદારોને મળે છે. જસ્ટિસ બી.વી. નાગરત્નાની અધ્યક્ષતાવાળી ખંડપીઠે આ મામલે સમાજની કાર્યપ્રણાલી અને કાયદાની કાયદેસરતાની ચર્ચા કરી.

હિન્દુ સમાજમાં ગોત્ર અને કન્યાદાનનું મહત્ત્વ

જસ્ટિસ નાગરત્નાએ જણાવ્યું, "હિન્દુ સમાજમાં લગ્ન દરમિયાન કન્યાદાનની પરંપરા છે. આ સમયે મહિલાનું ગોત્ર બદલાય છે, નામ બદલાય છે અને તેની જવાબદારી તેના પતિ અને તેના પરિવારની થાય છે." તેમણે ઉમેર્યું કે લગ્ન બાદ મહિલા પોતાના માતા-પિતા કે ભાઈ-બહેનો પાસેથી ભરણપોષણની માંગ કરતી નથી, પરંતુ તેનો હક્ક પતિ અને તેની સંપત્તિ પર હોય છે. જો સંતાન ન હોય, તો મહિલા વસિયત બનાવી શકે છે.

કપિલ સિબ્બલની દલીલ

વરિષ્ઠ વકીલ કપિલ સિબ્બલે દલીલ કરી કે કલમ 15(1)(b) મનસ્વી છે, કારણ કે તે મહિલાઓના ગૌરવને અસર કરે છે. તેમણે પૂછ્યું, "જો પુરુષ વસિયત વિના મૃત્યુ પામે, તો તેની સંપત્તિ તેના પરિવારને મળે છે. તો મહિલાની સંપત્તિ ફક્ત પતિના પરિવારને જ કેમ મળવી જોઈએ?" વકીલ મેનકા ગુરુસ્વામીએ પણ જણાવ્યું કે આ પડકાર ધાર્મિક રીતિ-રિવાજોને નહીં, પરંતુ કાયદાની યોગ્યતાને લગતો છે.

કોર્ટનો પ્રતિભાવ

ખંડપીઠે ચેતવણી આપી કે ન્યાયિક હસ્તક્ષેપથી સદીઓ જૂની પરંપરાઓને બદલવી ન જોઈએ. કોર્ટે કહ્યું, "અમે નથી ઇચ્છતા કે હજારો વર્ષોથી ચાલતી પરંપરા અમારા નિર્ણયથી તૂટે." આ મામલે સમાધાન માટે સુપ્રીમ કોર્ટ મધ્યસ્થતા કેન્દ્રમાં મોકલવામાં આવ્યો છે, જ્યારે બંધારણીય મુદ્દાઓ પર ચર્ચા ચાલુ રહેશે.