ભારત સરકારે 2024-25 માટે 48.2 લાખ કરોડ રૂપિયાનું બજેટ રજૂ કર્યું છે. આ બજેટમાંથી સૌથી મોટો હિસ્સો એટલે કે 24% (11.57 લાખ કરોડ રૂપિયા) દેશના દેવાના વ્યાજની ચૂકવણીમાં જાય છે. આ ઉપરાંત રાજ્યોને 21%, રક્ષા બજેટ પર 8% અને સબસિડી પર 6% ખર્ચ થાય છે. આ આખું બજેટ ટેક્સપેયર્સના પૈસાથી ચાલે છે, તેથી દરેક નાગરિક માટે આની જાણકારી હોવી જરૂરી છે.
સરકાર તમારા ટેક્સના પૈસા ક્યાં ખર્ચે છે? જાણો એક એક પૈસાનો હિસાબ
રક્ષા બજેટ માટે 8% (3.85 લાખ કરોડ રૂપિયા) ફાળવવામાં આવે છે, જ્યારે સબસિડી (ખાદ્ય, ખાતર, પેટ્રોલ) પર 6% (2.89 લાખ કરોડ રૂપિયા) ખર્ચ થાય છે. આ ઉપરાંત, પેન્શન અને અન્ય ખર્ચ માટે પણ મોટી રકમ ફાળવાય છે. શિક્ષણ પર 2.5% અને આરોગ્ય પર 1.9% ખર્ચ થાય છે.
MoneyControl Newsઅપડેટેડ Mar 31, 2025 પર 3:04 PM
સરકારનું કામ અને ખર્ચ
દર 5 વર્ષે ભારતની જનતા દેશની વ્યવસ્થા ચલાવવા માટે સરકાર પસંદ કરે છે. સરકારનું કામ લોકોની જરૂરિયાતો અનુસાર યોજનાઓ બનાવવી અને તેનો અમલ કરવાનું હોય છે. આ દરેક કામ માટે ફંડની જરૂર પડે છે, જે મુખ્યત્વે ટેક્સના માધ્યમથી જનતા પાસેથી જ એકત્ર કરવામાં આવે છે. આમ, જનતાના પૈસા લઈને તેને જનતા માટે જ ખર્ચવાનું કામ સરકાર કરે છે. આ ઉપરાંત, દેશની આંતરિક અને બાહ્ય સુરક્ષા માટે પણ સરકારે મહત્વના નિર્ણયો લેવા પડે છે.
સૌથી મોટો ખર્ચ દેવાના વ્યાજમાં
2024-25ના કેન્દ્રીય બજેટ અનુસાર, સરકારનો સૌથી મોટો ખર્ચ દેવાના વ્યાજની ચૂકવણી પર થાય છે, જે કુલ બજેટના 24% એટલે કે 11.57 લાખ કરોડ રૂપિયા છે. એટલે કે, દરેક ચોથો રૂપિયો જૂના દેવાને ચૂકવવામાં જાય છે. ત્યારબાદ રાજ્યોનો હિસ્સો આવે છે, જેમાં કેન્દ્ર સરકાર રાજ્યોને 21% એટલે કે 10.12 લાખ કરોડ રૂપિયા ટેક્સ અને અનુદાન તરીકે આપે છે. વિકાસની કેન્દ્રીય યોજનાઓ જેમ કે રસ્તા નિર્માણ અને ગ્રામીણ રોજગાર માટે 16% (7.71 લાખ કરોડ રૂપિયા) ખર્ચ થાય છે.
રક્ષા બજેટ માટે 8% (3.85 લાખ કરોડ રૂપિયા) ફાળવવામાં આવે છે, જ્યારે સબસિડી (ખાદ્ય, ખાતર, પેટ્રોલ) પર 6% (2.89 લાખ કરોડ રૂપિયા) ખર્ચ થાય છે. આ ઉપરાંત, પેન્શન અને અન્ય ખર્ચ માટે પણ મોટી રકમ ફાળવાય છે. શિક્ષણ પર 2.5% અને આરોગ્ય પર 1.9% ખર્ચ થાય છે.
સરકારની કમાણી ક્યાંથી થાય છે?
સરકારની આવક મુખ્યત્વે ત્રણ સ્ત્રોતમાંથી આવે છે: ટેક્સ, નોન-ટેક્સ અને ઉધાર. 2025-26ના બજેટ અનુસાર, સૌથી મોટી કમાણી ટેક્સમાંથી થાય છે. ટેક્સ બે પ્રકારના હોય છે- ડાયરેક્ટ ટેક્સ (જેમ કે આવકવેરો, કોર્પોરેટ ટેક્સ) અને ઇન-ડાયરેક્ટ ટેક્સ (જેમ કે GST, ઉત્પાદન શુલ્ક). 2023-24માં ડાયરેક્ટ ટેક્સમાંથી 18.2 લાખ કરોડ રૂપિયા મળ્યા હતા, જે કુલ ટેક્સના 54% હતા. 2025-26માં ટેક્સની આવક 35,76,028 કરોડ રૂપિયા સુધી પહોંચવાનો અંદાજ છે, જેમાં GSTનો મોટો હિસ્સો છે.
નોન-ટેક્સ આવકમાં લાભાંશ, ફી અને રોયલ્ટીનો સમાવેશ થાય છે. 2025-26માં RBI પાસેથી 2.33 લાખ કરોડ રૂપિયા અને જાહેર કંપનીઓ પાસેથી 56,260 કરોડ રૂપિયાનો લાભાંશ મળવાની આશા છે. કુલ નોન-ટેક્સ આવક આશરે 3-4 લાખ કરોડ રૂપિયા થઈ શકે છે.
ત્રીજો સોર્સ છે કેપિટલ રિસિપ્ટ, જેમાં ઉધાર અને વિનિવેશનો સમાવેશ થાય છે. 2025-26માં સરકાર 14.13 લાખ કરોડ રૂપિયા ઉધાર લેશે, જે કુલ આવકના 25-30% છે. વિનિવેશથી 50,000 કરોડ રૂપિયાનું લક્ષ્ય રાખવામાં આવ્યું છે. આમ, 2025-26માં ટેક્સમાંથી 35,76,028 કરોડ, નોન-ટેક્સમાંથી 3-4 લાખ કરોડ અને ઉધારમાંથી 14.13 લાખ કરોડ રૂપિયાની આવક થશે. આ રીતે, સરકાર તમારા ટેક્સના પૈસાનો ઉપયોગ દેશના વિકાસ, સુરક્ષા અને જનતાની જરૂરિયાતો માટે કરે છે.
પહેલા મનીકંટ્રોલ ગુજરાતી પર ગુજરાતીમાં સ્ટોક માર્કેટ, Stock Tips, સમાચાર, પર્સનલ ફાઇનાન્સ અને બિઝનેસ સંબંધિત સમાચાર વાંચો. દૈનિક બજાર અપડેટ્સ માટે Moneycontrol App ડાઉનલોડ કરો.