ચંદ્ર પર પરમાણુ રિએક્ટરની યોજના: નાસા અને ચીનની નવી અવકાશી દોડ, કાયદો શું કહે છે?

Lunar nuclear reactor: ચંદ્ર પર ધ્વજ ફરકાવવો કે માટી લાવવી એ હવે ભૂતકાળની વાત થઈ. હવે નાસા અને ચીન ચંદ્ર પર સ્થાયી બાંધકામ અને ઊર્જા પુરવઠા માટે નવી દોડમાં ઉતર્યાં છે. ચીને 2035 સુધીમાં ચંદ્ર પર પરમાણુ ઊર્જા સંયંત્ર બનાવવાની યોજના જાહેર કરી છે, જે તેમના આંતરરાષ્ટ્રીય ચંદ્ર સંશોધન કેન્દ્રને ઊર્જા આપશે. જવાબમાં, નાસાના વચગાળાના વહીવટકર્તા સીન ડફીએ જણાવ્યું કે અમેરિકા 2030 સુધીમાં ચંદ્ર પર પોતાનું પરમાણુ રિએક્ટર શરૂ કરી શકે છે. આ યોજના નવી લાગે, પરંતુ આશ્ચર્યજનક નથી.

અવકાશ કાયદાનો શું છે નિયમ?

અવકાશ કાયદાના નિષ્ણાતોનું માનવું છે કે આ કોઈ હથિયારોની દોડ નથી, પરંતુ રણનીતિક ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરની દોડ છે. નાસા અને અમેરિકી ઊર્જા વિભાગ ઘણા સમયથી નાના પરમાણુ ઊર્જા સંયંત્રો પર કામ કરી રહ્યાં છે, જે ચંદ્ર પર બેઝ, ખાણકામ અને લાંબા ગાળાના રહેઠાણ માટે ઊર્જા પૂરી પાડી શકે. 1960ના દાયકાથી અમેરિકા અને સોવિયેત સંઘે રેડિયોઆઇસોટોપ જનરેટરનો ઉપયોગ કર્યો છે, જે ઉપગ્રહો, મંગળ રોવર્સ અને વોયેજર મિશનોને ઊર્જા આપે છે.

કાયદામાં પરમાણુ ઊર્જા પર પ્રતિબંધ નથી

સંયુક્ત રાષ્ટ્રનું 1992નું ગૈર-બંધનકારી ઠરાવ ‘બાહ્ય અવકાશમાં પરમાણુ ઊર્જા સ્ત્રોતોના ઉપયોગના સિદ્ધાંતો’ જણાવે છે કે જ્યારે સૌર ઊર્જા અપૂરતી હોય, ત્યારે પરમાણુ ઊર્જા જરૂરી બની શકે છે. આ ઠરાવ સલામતી, પારદર્શિતા અને આંતરરાષ્ટ્રીય પરામર્શના માર્ગદર્શન આપે છે. આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદા અનુસાર ચંદ્ર પર શાંતિપૂર્ણ હેતુઓ માટે પરમાણુ ઊર્જાના ઉપયોગ પર કોઈ પ્રતિબંધ નથી. જો કે, પહેલો સફળ દેશ ભવિષ્યના આચરણ અને કાયદાકીય વ્યાખ્યાઓ માટે ધોરણો નક્કી કરી શકે છે.

1967ની બાહ્ય અવકાશ સંધિ શું કહે છે?

અમેરિકા, ચીન અને રશિયા સહિતના મુખ્ય દેશોએ 1967ની બાહ્ય અવકાશ સંધિ પર હસ્તાક્ષર કર્યા છે, જેમાં દરેક દેશે એકબીજાના હિતોનું ‘યોગ્ય ધ્યાન’ રાખવાનું છે. આનો અર્થ એ કે જો કોઈ દેશ ચંદ્ર પર પરમાણુ રિએક્ટર સ્થાપે, તો અન્ય દેશોને તેની આસપાસ કામ કરવા માટે કાયદાકીય અને ભૌતિક મર્યાદાઓનો સામનો કરવો પડશે. સંધિ અનુસાર, કોઈ પણ દેશ ચંદ્ર પર સંપ્રભુતાનો દાવો ન કરી શકે, પરંતુ તેઓ ત્યાં બેઝ અને સુવિધાઓ બનાવી શકે છે, જેની પહોંચ તેઓ નિયંત્રિત કરી શકે છે.