Rural Employment: કેન્દ્ર સરકારે મહાત્મા ગાંધી રાષ્ટ્રીય ગ્રામીણ રોજગાર ગેરંટી યોજના (મનરેગા)ના ખર્ચને પ્રથમ વખત મર્યાદિત કરવાનો નિર્ણય લીધો છે. વિત્ત વર્ષ 2026ની પ્રથમ છમાસિક માટે કુલ વાર્ષિક બજેટના 60% એટલે કે 51,600 કરોડ જ ખર્ચી શકાશે. આ નવો નિયમ મજૂરી ચૂકવણી અને યોજનાના સંચાલનને કેવી રીતે અસર કરશે?
Rural Employment: મનરેગા ખર્ચ પર સરકારનો નવો નિયમ, શું મજૂરી પર પડશે અસર?
Rural Employment: વિત્ત મંત્રાલયે મનરેગાની બાકી દેવાઓ પર પણ સવાલ ઉઠાવ્યા છે. આ દેવાઓ ચાલુ વર્ષના બજેટમાંથી ચૂકવવાની છે. મનરેગા કાયદા, 2005 અનુસાર, મજૂરીની ચૂકવણી 15 દિવસની અંદર કરવી ફરજિયાત છે. જોકે, હાલમાં 21,000 કરોડથી વધુની દેવાઓ બાકી છે, જેના કારણે ખર્ચની મર્યાદામાં યોજના ચલાવવી વધુ પડકારજનક બની શકે છે.
MoneyControl Newsઅપડેટેડ Jun 23, 2025 પર 12:00 PM
મનરેગા પર ખર્ચની મર્યાદા: શું છે નવું?
કેન્દ્ર સરકારે વિત્ત વર્ષ 2026ની પ્રથમ છમાસિક માટે મનરેગાના કુલ વાર્ષિક બજેટ 86,000 કરોડમાંથી માત્ર 60% એટલે કે 51,600 કરોડ ખર્ચવાની મંજૂરી આપી છે. આ પ્રથમ વખત છે જ્યારે આ ગ્રામીણ રોજગાર યોજના પર ખર્ચની સીમા નક્કી કરવામાં આવી છે. અગાઉ મનરેગા એક ડિમાન્ડ-બેઝ્ડ યોજના તરીકે કામ કરતી હતી, જેમાં ખર્ચ ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં રોજગારની માંગ પ્રમાણે થતો હતો.
ખર્ચ નિયંત્રણ સિસ્ટમનો ભાગ બની મનરેગા
ગ્રામીણ વિકાસ મંત્રાલય (MoRD) દ્વારા સંચાલિત મનરેગાને હવે વિત્ત મંત્રાલયે માસિક/ત્રિમાસિક ખર્ચ યોજના (MEP/QEP)ના દાયરામાં લાવવાનો નિર્ણય લીધો છે. આ ખર્ચ નિયંત્રણ સિસ્ટમ વર્ષ 2017માં શરૂ કરવામાં આવી હતી, જેનો હેતુ સરકારી મંત્રાલયોના નાણાકીય પ્રવાહ અને ઉધારી પર નજર રાખવાનો છે. અગાઉ મનરેગા આ સિસ્ટમથી બાકાત હતી, પરંતુ હવે તેને આમાં સામેલ કરવામાં આવી છે.
ગ્રામીણ વિકાસ મંત્રાલયની ચિંતા
ગ્રામીણ વિકાસ મંત્રાલયનું કહેવું છે કે મનરેગાએ ડિમાન્ડ-બેઝ્ડ યોજના છે, જેમાં ખર્ચ રોજગારની માંગ પ્રમાણે બદલાય છે. આવી સ્થિતિમાં ખર્ચ પર પૂર્વ-નિર્ધારિત મર્યાદા લાદવી વ્યવહારુ નથી. મંત્રાલયે આ વર્ષની પ્રથમ અને બીજી ત્રિમાસિક માટે MEP/QEP યોજના વિત્ત મંત્રાલયના બજેટ ડિવિઝનને સોંપી હતી, જેમાં ખર્ચની મર્યાદા વધારવાનો પ્રસ્તાવ હતો. જોકે, વિત્ત મંત્રાલયે આ પ્રસ્તાવને નકારી દીધો.
બાકી મજૂરી ચૂકવણી પર પ્રશ્નો
વિત્ત મંત્રાલયે મનરેગાની બાકી દેવાઓ પર પણ સવાલ ઉઠાવ્યા છે. આ દેવાઓ ચાલુ વર્ષના બજેટમાંથી ચૂકવવાની છે. મનરેગા કાયદા, 2005 અનુસાર, મજૂરીની ચૂકવણી 15 દિવસની અંદર કરવી ફરજિયાત છે. જોકે, હાલમાં 21,000 કરોડથી વધુની દેવાઓ બાકી છે, જેના કારણે ખર્ચની મર્યાદામાં યોજના ચલાવવી વધુ પડકારજનક બની શકે છે.
મનરેગા શું છે?
મનરેગા એ ગ્રામીણ ભારતમાં રોજગારની ગેરંટી આપતી યોજના છે, જે અંતર્ગત દરેક ગ્રામીણ પરિવારના પુખ્ત સભ્યોને, જેઓ અસંગઠિત મજૂરી કરવા ઈચ્છે છે, તેમને નાણાકીય વર્ષમાં ઓછામાં ઓછા 100 દિવસના રોજગારની ગેરંટી આપવામાં આવે છે. આ યોજના ઓગસ્ટ 2005માં સંસદ દ્વારા પસાર કરવામાં આવી હતી અને ફેબ્રુઆરી 2006માં દેશના સૌથી ગરીબ જિલ્લાઓમાં લાગુ કરવામાં આવી હતી. વર્ષ 2008માં તેનો વિસ્તાર આખા દેશમાં કરવામાં આવ્યો.
ભ્રષ્ટાચાર રોકવા સરકારના પગલાં
સરકાર મનરેગામાં ભ્રષ્ટાચાર અને ગેરરીતિઓ રોકવા માટે પણ પગલાં લઈ રહી છે. જેમ કે, નેશનલ મોબાઈલ મોનિટરિંગ સિસ્ટમ (NMMS) દ્વારા મજૂરોની ડિજિટલ હાજરી ફરજિયાત કરવામાં આવી છે. આ ઉપરાંત, આધાર લિંક્ડ બેંક ખાતાઓ દ્વારા મજૂરીની ચૂકવણી સુનિશ્ચિત કરવામાં આવે છે.
શું થશે અસર?
આ નવા નિયમથી મનરેગાના સંચાલન અને મજૂરી ચૂકવણી પર નોંધપાત્ર અસર પડી શકે છે. ખાસ કરીને, 21,000 કરોડથી વધુની બાકી દેવાઓ અને ખર્ચની મર્યાદાને કારણે ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં રોજગારની ઉપલબ્ધતા અને મજૂરોને સમયસર ચૂકવણીમાં મુશ્કેલી આવી શકે છે. આ નિર્ણય ગ્રામીણ અર્થતંત્રને કેવી રીતે અસર કરશે, તે આગામી મહિનાઓમાં સ્પષ્ટ થશે.
પહેલા મનીકંટ્રોલ ગુજરાતી પર ગુજરાતીમાં સ્ટોક માર્કેટ, Stock Tips, સમાચાર, પર્સનલ ફાઇનાન્સ અને બિઝનેસ સંબંધિત સમાચાર વાંચો. દૈનિક બજાર અપડેટ્સ માટે Moneycontrol App ડાઉનલોડ કરો.